Δημοτικό Πάρκο

Το γνωστό ήδη από το 19^ο αι. τουλάχιστον Κιόσκι βρίσκεται στο ανατολικό όριο της πόλης, σε ευνοημένο από τη φύση σημείο, θυμίζοντας φυσικό εξώστη με ακώλυτη θέα ως τη Θεσσαλονίκη. Διακρίνεται σε τρία τμήματα: το βόρειο, όπου το μνημείο των θυμάτων της σφαγής του 1822, το κεντρικό, όπου δεσπόζει το κέντρο αναψυχής Κιόσκι και τα ψηλά δέντρα, και το νότιο, με τους αναπεπταμένους κήπους και τη λίμνη. Συνδέεται με όλα τα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας της πόλης τουλάχιστον τους δύο τελευταίους αιώνες, με τις γιορτές (είναι μία από τις στάσεις των συμμετεχόντων στο έθιμο Μπούλες και Γενίτσαροι) και με την αναψυχή των κατοίκων όλων των ηλικιών.

Η σημερινή μορφή οφείλεται στον 20ό αι. Για την προγενέστερη όψη του δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Γνωρίζουμε ότι στο νότιο τμήμα υπήρχε αλώνι (όπου σήμερα είναι το συντριβάνι), ένα δεύτερο αμέσως μετά την κοίτη της Αράπιτσας (σήμερα το ποτάμι χωρίζει το πάρκο από τη ΒΕΤΛΑΝΣ), ενώ στην ανατολική παρυφή του, στο φρύδι του βράχου, βρίσκονταν οι δύο από τους εννέα πύργους και μία πύλη του τείχους που βιαστικά ανήγειραν το 1795-1798 οι Ναουσαίοι για να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις των Αλβανών του Αλή πασά. Δύο ακόμη πύργοι βρίσκονταν στα όριά του: ο ένας στα Β. (απέναντι από τον Άγιο Γεώργιο), ο άλλος στα ΝΔ. (αμέσως πριν από τη γέφυρα της Αράπιτσας).

Στο Κιόσκι διαδραματίστηκαν γεγονότα που σημάδεψαν την αρχή και το τέλος της Επανάστασης του 1822. Εκεί συγκεντρώθηκαν την Κυριακή της Ορθοδοξίας, 19 Φεβρουαρίου, αμέσως μετά την κήρυξή της στον Άγιο Δημήτριο όλοι οι κάτοικοι με τη σημαία προπορευόμενη και τελέστηκε σε πανηγυρικό κλίμα δοξολογία και αγιασμός. Στο βόρειο τμήμα μαρτυρείται ότι πραγματοποιήθηκε η μαζική εκτέλεση των ανδρών από 15 έως 65 ετών που συνελήφθησαν από τον Εμπού Λουμπούτ μετά την κατάληψη της πόλης τον Απρίλιο. Σύμφωνα με τη δική του αναφορά περισσότεροι από 2.000 (η έρευνα τους περιορίζει σε 1.241) καρατομήθηκαν ή απαγχονίστηκαν στην καταστροφή της Νάουσας. Εκλήθησαν Αθίγγανοι δήμιοι από τη Βέροια και προθύμως παρουσιάστηκαν πολυάριθμοι Εβραίοι δήμιοι από τη Θεσσαλονίκη για την ταχεία εκτέλεση του φετφά. Τα όζοντα πτώματα ρίχτηκαν σε λάκκους που άνοιξαν υποχρεωτικώς χωρικοί από τον κάμπο της Νάουσας στο ΒΑ. τμήμα του σημερινού πάρκου, στο χώρο που μετά την απελευθέρωση του 1912 έγινε γνωστός ως πλατεία εθνομαρτύρων και όπου υπάρχει μνημείο για τα θύματα, καθώς και ο πλάτανος κάτω από τον οποίο οι δήμιοι έσφαζαν τους συλληφθέντες (τα πλατάνια μαρτυρούνται ως ήδη «γιγαντιαία» το 1886). Στον ίδιο χώρο υπάρχει προτομή και η επιτύμβια στήλη του εκ των πρωτεργατών της επανάστασης Αναστασίου («γέρο-») Καρατάσου, δίπλα της τιμητική στήλη για το γιο του, Τσάμη (Δημήτρη) Καρατάσο (διακρίθηκε με τον πατέρα και τα αδέλφια του στην πολιορκία του 1822 και στη συνέχεια στην Επανάσταση στη Νότια Ελλάδα), μνημείο των Ποντίων, προτομές του Ζαφειράκη Λογοθέτη και του εκ των πρωταγωνιστών του Μακεδονικού Αγώνα, Ναουσαίου, Αντώνη Μίγγα.

Η πρώτη προσπάθεια διαμόρφωσης του πάρκου οφείλεται στο Δήμαρχο Τζων Περδικάρη το 1926, οπότε το νότιο τμήμα ισοπεδώθηκε και ορίστηκε με ξύλινη περίφραξη. Συστηματικότερη ήταν η εργασία του 1932-1939 στο ίδιο τμήμα, με πρωτοβουλία του Δημάρχου Φιλώτα Κόκκινου, στο άνω ήμισυ δημιουργήθηκε ανθόκηπος με ορθογώνια παρτέρια, ευθύγραμμα μονοπάτια και το σωζόμενο και σήμερα συντριβάνι ανάμεσά τους, ενώ το κάτω (ανατολικό) παρέμεινε χώρος για γυμναστικές επιδείξεις και αγώνες των σχολείων της πόλης, όντας αρκετά επίπεδο. Την ίδια εποχή στη μικρή χαράδρα της Αράπιτσας φυτεύθηκαν τα πανύψηλα σήμερα πυκνά πεύκα. Την εξ υπαρχής διαμόρφωση ανέλαβε ο Βασίλης Παλάσκας, γεωπόνος-αρχιτέκτων τοπίου με εξειδικευμένες σπουδές στη Γαλλία, το 1959, επί δημαρχίας και πάλι Φ. Κόκκινου. Με απόλυτο σεβασμό στη φύση και το υπάρχον ανάγλυφο και με τοπικά υλικά, αξιοποίησε τη μοναδική θέα προς την πεδιάδα του Αξιού, διαμορφώνοντας τη λίμνη (τροφοδοτείται συνεχώς από την Αράπιτσα και μετά τη ροή στο εσωτερικό της το νερό καταλήγει και πάλι στον ποταμό), σημεία θέασης και ξεκούρασης, μονοπάτια με ξύλινα γεφυράκια και διαβάσεις της λίμνης με λίθινα περάσματα, βρύσες που κυλούν ασταμάτητα, παρτέρια με ελεύθερο περίγραμμα, μεγάλες επιφάνειες με γρασίδι, χαμηλή βλάστηση και θεόρατες φλαμουριές. Στο πλαίσιο της οριστικής αυτής διαμόρφωσης του πάρκου, ολοκληρώθηκε το εξοχικό κέντρο Κιόσκι, που είχε ξεκινήσει το 1940 σε σχέδια του περίφημου πολεοδόμου και αρχιτέκτονος του μοντερνισμού Γεωργίου Κανδύλη. Διεθνής αναγνώριση της αξίας του πάρκου αποτελεί η ένταξή του το 2021 στην Ευρωπαϊκή Διαδρομή Ιστορικών Κήπων του Συμβουλίου της Ευρώπης (το μοναδικό στην Ελλάδα πλήρες μέλος του θεσμού).